چربیها در سلولها و بافتهای بدن وجود دارند و در ساختمان غشای سلولی نقش مهمی‌ایفا می‌نمایند. اسیدهای چرب از اجزای تشکیل دهنده چربیها است وامگا ۳ یکی از اسیدهای چرب ضروری است که در ساختمان برخی چربیها وجود دارد. این اسیدهای چرب را به این دلیل ضروری نامیده‌اند که اولاً برای ادامه حیات بدن کاملاً ضروری است و ثانیاً بدن انسان قادر به ساخت آن نیست لذا حتماً باید از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها تأمین شود.
اسیدهای چرب امگا ۳ به دلیل حضور در غشای سلولی در فعالیت‌های فیزیولوژیک بدن نقشی حیاتی دارند. این اسیدهای چرب همچنین در تنظیم کلیه عملکردهای زیست شناختی، دستگاه قلبی- عروقی، تولید مثل، ایمنی و عصبی مؤثرند.
اسید چرب امگا ۳ خانواده‌ای از اسیدهای چرب اشباع نشده هستند. از نظر ساختمان ملکولی، اسید های چرب مفید دارای پیوند دوگانه هستند که اولین پیوند دوگانه آنها بین سومین وچهارمین کربن در زنجیره کربنی قرار گرفته‌است. اسیدهای امگا ۳ برای تنظیم فعالیت بدن انسان موادی ضروری هستند ولی در بدن ساخته نمی‌شوند.
لذا باید آنها را از طریق غذاها به دست آورد. سه اسید چرب تشکیل‌دهنده خانواده امگا ۳ عبارتند ازآلفا لینولنیک اسید (ALA) ، ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA). آلفا لینولنیک اسید (ALA) در گردو، برخی از انواع لوبیا، سبزیجات و در روغن‌های کانولا، سویا، بذر کتان ، بزرک و روغن زیتون یافت می‌شود. دو اسید چرب دیگر، یعنی ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) ودوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) در ماهی هائی همچون سالمون و در روغن و مکمل‌های ماهی وجود دارد. این اسیدهای چرب از نظر تغذیه‌ای بسیار مهم هستند.
بدن می‌تواند سایر اسیدهای چرب امگا ۳ مانند آلفا لینولنیک اسید را به دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) وایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) تبدیل کند، اما این فرایند کافی نیست. کارشناسان معتقدند برای دستیابی به فواید DHA و EPA باید مقدار خیلی زیادی ALA مصرف نمود.
۶۰% از بافت مغز چربی است لذا عملکرد صحیح مغز و یاخته‌های عصبی و شبکیه چشم به اسیدهای چرب از جمله امگا ۳ وابسته است.
امگا ۳ در بدن به پروستاگلاندین‌ها و ایکوزانوییدها تبدیل می‌شود. پروستاگلاندین‌ها در تنظیم فشار خون، انعقاد خون، پاسخ‌های آلرژیک، عملکرد کلیه‌ها و دستگاه گوارش و تنظیم هورمون‌های جنسی نقش دارند.
مصرف امگا ۳ سبب کاهش کلسترول و تری گلیسیریدهای خون، کاهش فشارخون، کاهش وزن، پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی، کاهش دردهای مفاصل، آرتریت روماتوئید و آرتروز می‌گردد.
از آنجا که امگا ۳ جذب کلسیم را افزایش می‌دهد و رسوب کلسیم را در بافتهای استخوانی تسهیل می‌نماید، سبب درمان پوکی استخوان می‌شود. همچنین این ماده در درمان افسردگی، خشکی چشم، کاهش دردهای قاعدگی، جلوگیری از تصلب شرائین و کاهش بروز سرطانهای سینه، تخمدان، پروستات و دستگاه گوارش موثر است و همچنین سبب درمان و پیشگیری از آلزایمر، آسم، اختلال کم توجهی بیش‌فعالی، میگرن و آکنه می‌شود.
مصرف این ماده سبب بهبود توان ذهنی و حافظه، جلوگیری از پیری زودرس، تثبیت انسولین و قند خون، افزایش سطح هورمون رشد و افزایش رشد ماهیچه‌ها می‌گردد.
امگا ۳ باعث بهبود خلق و خو، رفتار و شخصیت اشخاص می‌شود. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که میزان اسیدهای چرب امگا ۳ در خون آنها کم است، نسبت به دیگران رفتار متغیرتر و دیدگاه منفی‌تری دارند و دارای علائم خفیف افسردگی هستند، در عین حال افرادی که اسیدهای امگا ۳ بیشتری در خون خود دارند، سازگارترند. سطح امگا ۳ در خون افراد مبتلا به افسردگی کمتر از افراد عادی است.
جالب اینکه اگر در افراد افسرده این میزان پایین‌تر از حد معمول باشد امکان خودکشی آنها تا ۸ برابر نسبت به افراد افسرده‌ای که این مشکل را ندارند (علیرغم افسرده بودن، میزان امگا۳ طبیعی دارند) بیشتر می‌شود.
تحقیقات نشان داده‌اند امگا ۳ تأثیر مثبتی در روند درمان میگرن، استرس و تنش‌های عصبی دارد به طوری که اگر روزانه ۲ گرم امگا ۳ خالص به بیماران مبتلا به میگرن داده شود، در برخی موارد میگرنشان کنترل می‌شود.
مطالعه‌های اخیر نشان داده‌اند، امگا ۳ نه تنها در پیشگیری از برخی سرطان‌ها بلکه در کاهش عوارض شیمی‌درمانی نیز موثر است، در این بیماران مصرف این اسید چرب تحمل شیمی‌درمانی را بالا می‌برد. مصرف امگا ۳ در بیماران مبتلا به سرطان پستان به خصوص بیمارانی که تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند و دچار اختلال‌های عصبی هستند و اعصاب دست و پای آنها دچار گزگز و درد شدید می‌شود، مفید است.
همچنین امگا ۳ می‌تواند عوارض عصبی ناشی از دیابت را کاهش دهد. تحقیقات در زمینه تأثیر امگا ۳ بر بیماری ام‌اس نیز در دست انجام است و نتایج موثری نیز به دست آمده. طبق بررسی‌ها، مکمل این اسید چرب، پیشرفت ام‌اس را کند می‌کند.
امگا ۳ کلید هوش کودکان است، از طرفی این ماده باعث کاهش خطر تولد نوزاد نارس می‌گردد و با افزایش رشد سریع مغز جنین، توان هوشی را در کودکان زیاد می‌نماید در نتیجه مادران باردار نباید درمصرف آن کوتاهی نمایند. دریافت کافی امگا ۳ در دوران کودکی و جنینی سبب محافظت از بدن در مقابل بسیاری از بیماریها می‌شود مانند آسم و آلرژی، اختلالات یادگیری، بیش فعالی و پرخاشگری.
کودک تا قبل از تولد اسید چرب امگا ۳ مورد نیاز خود را از مادر تأمین می‌کند و پس از تولد این ماده را از شیر مادر به دست می‌آورد. مهم گنجاندن غذای حاوی اسید چرب امگا ۳ در رژیم غذایی کودک بعد از شیرخوارگی است.
نکته ۱
حفظ نسبت مصرف امگا ۳ و ۶ بسیار مهم است، این نسبت در حالت ایده آل ۱ به ۱ است، وقتی مکمل امگا ۳ بیش از مقدار مورد نیاز مصرف می‌شود، چون یک نوع اسید چرب است، با اسید چرب امگا ۶ که برای عملکرد بینایی و مغزی لازم است، رقابت می‌کند و میزان جذب آن را پایین می‌آورد. مصرف نامتناسب هرکدام از این دو ماده سبب ایجاد مشکلاتی در بدن می‌شود زیرا هرگاه امگا ۶ بیش از امگا ۳ مصرف گردد بدن نیز تنها از امگا ۶ استفاده می‌نماید. از عوارض کمبود امگا ۶ می‌توان به اگزما، ریزش مو، تحلیل کبد، افزایش ابتلا به عفونت و تاخیر در التیام زخمها اشاره کرد و از عوارض کمبود امگا ۳ می‌توان لاغری، آسیب به بینایی و توانایی یادگیری، افزایش تری گلیسیرید و فشارخون و خشکی پوست را برشمرد.
از سوی دیگر، وقتی امگا ۳ به طور خالص در برنامه غذایی گنجانده می‌شود، کلسترول که برای غشای سلول‌های بدن مورد نیاز است، کاهش می‌یابد و یکپارچگی غشاهای سلولی از بین می‌رود. در دوره‌های خاصی مثل بارداری یا شیردهی نیز مصرف مقادیر بالای امگا ۳ می‌تواند خطرساز باشد. افزایش بیش از حد امگا ۳ در بدن پاسخ‌های سیستم ایمنی را کند و واکنش‌های دفاعی مثل پاسخ به میکروب‌ها را ضعیف می‌کند. حتی می‌تواند تری‌گلیسیرید خون را به عنوان تأمین‌کننده انرژی بدن از حد طبیعی پایین‌تر آورد و فرد را دچار کمبود انرژی کند. به علاوه، اضافه دریافت آن در بدن اکسید می‌شود و بعد از اکسیداسیون به بافتهای مختلف از جمله عروق و حتی کبد آسیب می‌رساند و می‌تواند کبد چرب ایجاد کند.
نکته ۲
افراد دچار اختلالات خونی، کسانی که پوستشان به راحتی دچار کوفتگی و کبودی می‌شود، کسانی که از داروهای رقیق‌کننده خون مثل آسپیرین یا وارفارین استفاده می‌کنند، افرادی که به غذاهای دریایی حساسیت دارند و افرادی که فشار خون خیلی بالا و کنترل نشده دارند، نباید امگا ۳ مصرف کنند. مصرف دوز بالای امگا ۳ سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کند بنابراین کسانی که سیستم ایمنی بدنشان ضعیف است نباید از امگا ۳ استفاده کنند.
این اسید چرب به نور و حرارت و اکسیژن بسیار حساس است و در نتیجه این ماده باید در ظروف در بسته و در یخچال و دور از نور نگهداری شود.